महामृत्युंजय मन्त्र

ओ३म्

त्र्यम्बकं यजामहे सुगन्धिम् पुष्टिवर्धनम्।

उर्वारूकमिव बन्धनान्मृत्योर्मुक्षीय मामृतात्।।

(ऋग्वेद:७/५९/१२/ शुक्ल यजुर्वेद: ३/६०/ निरुक्तम्:१३/४५/ वैतान श्रौतसूत्रम्: ९/१९; )

भावार्थ:

“हाम्रो पुरुषार्थ, बल, वुद्धि, पराक्रम बढाउने तथा हामीलाई आरोग्य तथा पुष्टि प्रदान गर्ने तीनै काल (भूत, वर्तमान र भविष्य) का अखण्ड एकरस ज्ञाता, जीव, प्रकृति-परमाणु तथा लोक-लोकान्तरका रक्षक हे परमपिता परमात्मा..! हामी प्रतिदिन उत्तम प्रकारले वेद विधि अनुसार तपाइँको पूजा-उपासना-भक्ति तथा तपाइँको आज्ञानुसार व्यवहार गर्ने गर्दछौं । जसरि लताको बन्धनमा जकडिएको काँक्रो या खरबुजो पाकेर सुगन्धित, पुष्टिकारक एवं मधुर स्वादयुक्त भएर लहरा बाट स्वतः छुट्छ, त्यसरी नै हे परमेश्वर ! हामी पनि यशस्वी भएर जन्म-मरणको भयङ्कर दुःखदायक बन्धन बाट छुटेर तपाइकै कृपाले मोक्ष प्राप्त गर्न सकौं।”

यो मन्त्र ईश्वरको रचना हो र हामीलाई यस आशयले प्रदान गरिएको हो कि हामी ईश्वरसंग यसै द्वारा प्रार्थना गरौँ र स्वस्थ जीवनको लागि आयुर्वेद आदि ग्रन्थहरुमा दिइएको सबै नियमहरु पालन गर्दै ईश्वर स्तुति-प्रार्थना-उपासना गरेर बन्धनहरु बाट छुटेर मुक्ति प्राप्त गर्न सकौं।

त्रि = तीन
यम्बकम् = रक्षक (तीनको रक्षक)
त्र्यम्बकं = तीनै काल (भूत, वर्तमान र भविष्य) का अखण्ड एकरस ज्ञाता तथा समस्त जीव, प्रकृति-परमाणु तथा लोक-लोकान्तरका रक्षक इश्वर
यजामहे = हामी उसको पूजन-भक्ति-ध्यान तथा उपासना गर्दछौं, उसको सम्मान गर्दछौं, उसको आज्ञा अनुसार व्यवहार गर्दछौं
सुगंधिम = मीठो वासना भएको, मधुर स्वादिलो एवं सुगंधित
पुष्टिः = एक सुपोषित स्थिति, फल्ने फूल्ने, समृद्ध जीवनको परिपूर्णता, पालन
वर्धनम् = त्यो जसले पोषण गर्दछ, शक्ति दिन्छ, (स्वास्थ्य, धन, सुखमा ) वृद्धिकारक; जसले हर्षित गर्दछ, आनन्दित गर्दछ र आरोग्यता प्रदान गर्दछ, एक उत्तम माली
उर्वारुकम = काक्रो या खरबुजा
इव = जस्तै, जसरि, भाँती
बन्धनात = बन्धन देखि
मृत्योः = मृत्युको भयङ्कर दुःख देखि
मुक्षीय = मुक्ति देऊ, छुटाई देऊ
मा = मलाइ/मेरो लागि (निषेध वाचक रुपमा पनि प्रयोग हुन्छ)
अमृतात = अमरता, मोक्ष प्रदान गर