पूर्व प्रकाशित भाग (वेद पाठ: ऋग्वेद- १/३/१०) बाट क्रमशः…

प्राचिन चिन्तन:

ब्राह्मण-आरण्यक र उपनिषद्:

पावकाः :- जो निश्चय नै कल्याणकारी र शान्त स्वभावि छ, त्यसलाई पावक अर्थात् पवित्र गर्ने वाला भनिन्छ।[(यद् वै शिवं शान्तं तत् पावकम् (माश: ९/१/२/३०)] वायु [वायुर् वै पावकः (जै: २/१३७)] र जल [आपो वै पवित्रम् (काठ: ८/८, जै: १/१२१)] को नाम निश्चय नै पावक हो किनकि यी सबैले मलिनतालाई धोएर परिष्कृत गर्दछन्। औषधिहरु पनि पवित्र गर्ने पावका नामले चिनिन्छन् [ओषधयः वै पावकाः (मै: ८/१/९)]।

निष्कर्ष: शुद्ध-पूत, सौम्य-शान्त र सरस वस्तुको नाम पावक हो । वायु, अग्नि, जल र वनस्पति-औषधि आदि समस्त पदार्थ, मलिनतालाई परिशुद्ध गरेर तिनलाई नविनताले भरपूर गरिदिन्छन्।

सरस्वती: कामनाहरुलाई दोहन गर्ने वाली देवी सरस्वती हुन् [दुहे कामान् सरस्वती (काठ: ३८/८)] । वाणी नै निश्चय गरेर सरस्वती हुन् [वाक् वै सरस्वती (मै: २/१/२६, माश: २/५४/६)]। त्यसैले जैमिनिय ब्राह्मणमा भनिएकोछ कि “वाणी रुपक सरस्वतीलाई स्वाहारकारले परिग्रहण गर्नु पर्छ”[वाचं सरस्वतीं स्वाहाकारेण परिगृह्णीयात् (जै: १/८२)] ।

यी सरस्वती जलको पृष्ठभाग हुन् [एषा वा अपां पृष्ठं यत् सरस्वती (तै: १/७/५/५)] । नदीहरुमा सरस्वती नदि एक यस्ती नदि हुन् जो गिरीहरूबाट निस्केर समुद्र सम्म शुद्ध जलराशिलाई वहन गर्दै लैजान्छीन्। उपकूलवर्ति प्रदेशहरुलाई शस्य-संपद्ले भरपूर गर्दै पृथ्वीवासिहरुको लागि गो-महिष आदिले दुधको दोहन गर्दछिन्-

[एका चेतत् सरस्वती नदीनां, शुचिर् यति गिरिभ्य् आ समुद्रात्।

रायश चेतन्ती भुवनस्य भूरेर्, घृतं पयो दुदुहे नाहुषाय।।(मै: ४/१४/७)]।

निष्कर्ष: सरस्वती शब्दको दुई अर्थ हुन्छन्- वाणी र नदि। ब्राह्मण र उपनिषद् साहित्यमा प्रसंगानुसार यिनको विविध प्रयोग प्राप्त हुन्छ ।

वाजिभिः : अमृत अन्नको नाम हो- [अमृतोन्नं वै वाजः (जै.२/१९३)]। सोम निश्चय गरेर नै वाज हो-[ सोमो वै वाजम् (मै: ४/५/४)]। समस्त विर्य पनि निश्चय गरेर नै वाज हो- [वीर्यं वै वाजाः (माश: ३/३/४/७)] ।

निष्कर्ष: प्राचिन वैदिक साहित्यमा अन्न अर्थमा सामर्थ्य र विर्य आदि अर्थमा वज शब्दको प्रयोग प्रचलित छ।

यज्ञम्: आत्मा नै निश्चित रुपले यज्ञ हो [आत्मा वै यज्ञः(माश. ६/२/१/७)]। प्रातः सवन, माध्यंदिन-सवन र सन्ध्या-सवन रुपी त्रि-सवनहरुको नाम यज्ञ हो [त्रि-षवणो यज्ञः(जै. १/३००)]। यो ऋक्-साम-यजुः रुपी त्रयी विद्या पनि यज्ञ हो [सैषा त्रयी विद्या (ऋक्-साम-यजूंषि) यज्ञः (माश. १/१/४/३)]। यज्ञको आत्मा यजमान हो, यजमानकी पत्नी श्रद्धा हो, साधकको शरीर समिधा हो, त्यस साधकको उरुप्रदेश यज्ञवेदी र साधकका रौँका पंक्तिहरु ‘जो साधना-जन्य उपलब्धिले पुलकित छन् ति’ यहाँ कुशा हुन् [यज्ञस्यात्मा यजमानः, श्रद्धा पत्नी, शरीरम् इध्मम्, उरोर वेदिर्, लोमानि बर्हिः(तैआ. १०/६४/१)] ।

निष्कर्ष: कुनै एक विलक्षण साधनाको नाम यज्ञ हो, जसमा साधकको आत्मिक उन्नति र नैतिक तथा व्यवहारिक मर्यादाहरुको पल्लवन हुन्छ ।

यज्ञं वष्टु: ‘यज्ञको कामना गरौँ’ जो भनिएको छ, यसको अभिप्राय – ति देवी सरस्वतीले यज्ञको हवन गरुन् अर्थात्, अभिष्ट देवताहरुको समिप यसलाई पुर्याउन् भन्ने हुन्छ [ऐ.आ.१/१/४]।

धिया-वसु: : वाणी निश्चय नै प्रज्ञा रुपी धनले धनवती छ। होताले उनै ‘धिया-वसु’ सरस्वतीमा वाणी स्थापित गर्दछ [ऐ.आ. १/१/४]।

वसु: : माध्यंदिन शतपथ ब्राह्मणमा वसुहरुको संख्या आठ भनिएको छ। यथाक्रम-  अग्नि, पृथ्वी, वायु, अन्तरिक्ष, आदित्य, द्यौ, चन्द्रमा र समस्त नक्षत्रको रुपमा चिनिन्छन् ।सबैलाई अस्थापित गर्ने हुनाले यीनलाई वसु भनिन्छ। यद् इदं सर्वं वास्यन्ते तस्माद् वसव इति। [कतमे वसव इति। अग्निश् च पृथ्वी च वायुश् चान्तरिक्षं चादित्यश् च द्यौश् च चन्द्रमाश् च नक्षत्राणि चैते वसव एते हीदं सर्वं वास्यन्ते ते यद् इदं सर्वं वासयन्ते तस्माद् वसव इति (माश. ११/६/३/६)]। छान्दोग्य उपनिषद् कानुसार यज्ञका तीन सवन मध्ये प्रातः-सवन त वसुहरुको उद्देश्यले गर्ने गरिन्छ- [वसूनां प्रातः-सवनम्। रुद्राणां माध्यंदिन-सवनम। आदित्यानां च विश्वेषां च वेदानां तृतीय-सवनम् (छा.उ.२/२४/१)]।

यास्क र द्रुर्ग : सरस्वती शब्दको नदी र देवता जस्तो दुई प्रकारले वैदिक प्रयोग पाइन्छ-[तत्र सरस्वत्य् एतस्य नदीवद् देवतावच् च निगमा भवन्ति (निरु. २/२३/३)]। माध्यमिका वाक्- [सरस्वती= वाक् (निघं.१/११); पद मध्यस्थानि (निघं. ५/५) सरस्वत्यः = नदी (निघं. १/१३)], हामीलाई जलले प्रक्षालित गर्दिने वाली, अन्न भन्दा अन्नवती अथवा हविष् र उदक भन्दा हविष्मती र उदकमती, कर्म रुपक धन वाली, वाज अर्थात् अन्न युक्त उनले यो हाम्रो यज्ञको कामना गरुन् या ऋचाहरु आदिको भावनाले भावित उनले (यो यज्ञलाई या यज्ञिय पदार्थहरुलाई) देवताहरुको समिप लैजाउन।

स्कन्दस्वामी : शोधित गर्ने वाली, पापहरु दूर गर्ने वाली अथवा उदकलाई क्षारित गर्ने अर्थात् वृष्टि गर्ने वाली-[सोमः पवते जनिता मतीनाम् (ऋ.९/९६/५) का अनुसार √पुञ् क्षरणे धातु बाट ‘ण्यन्त’ प्रत्यय स्विकार गर्नाले यस अर्थको सिद्धि हुन्छ।] हाम्रो आफ्नो मध्यस्थना वाक् हो। यजमानहरुको लागि जुन हविः-लक्षण-अन्नहरु उनले प्रदान गर्द्छीन्, ति हविः-लक्षण-बाट उनि हविः-लक्षण-अन्न वाली हुन् अथवा हविः-लक्षण-अन्नले युक्त छिन्-[तृतीया विभक्तिको निर्देशन मान्नाले वाजिनीवती अर्थ हुन्छ – हविः-लक्षण-अन्नले युक्त] । बल र वेगको नाम वाज हो-[वाजः = बल अथवा वेग (निघं. २/९) । ग्रन्थकारका समयमा वाज शब्दको यि दुई अर्थ बहु प्रचलित भएका हुन सक्छन्। तर आजको मुद्रित निघंटुमा यि दुई अर्थको मान्यता छैन। आज त वाजः = अन्न (निघं. २/७) यस प्रकारको पाठ उपलब्ध हुन्छ।], यसबाट युक्त जो हुन्, ति वाजिनी हुन्। वाजिनी, ‘सरस्वतीका सेना’ यसप्रकारले भन्न सकिन्छ। त्यस् सेनाले युक्त वजिनिवती सरस्वती हुन्। अथवा वाजको अर्थ हविः-लक्षण-अन्न हो, त्यो जो संग छ, ति वाजिनी हुन् अर्थात् यागक्रियालाई विस्तार गर्ने वाली हुन्। त्यस् विस्तारित यागक्रियाले संप्रिक्त देवी सरस्वती हुन्। प्रज्ञा रुपक धन वाली अथवा समस्त अर्थहरुलाई प्रज्ञा द्वारा व्याप्त गर्ने वाली ति देवी सरस्वतीले यज्ञको कामना-[कामनाले ‘आगमन गर्नु र उत्तम रुपले सेवन गर्नु’ यस प्रकारको अर्थ लक्षित हुन्छ। प्रायशः यो देखिन्छ कि जसले जे को कामना गर्दछ, त्यो त्यसको निकट आउँछ र सेवन पनि गर्दछ।] गरुन् अर्थात् उनि यज्ञमा आउन् र यज्ञको सेवन गरुन्।

वेंकट माधव: शोधन गर्ने वाली हाम्री सरस्वती, अन्नहरुले अन्नवती छिन्। उनले यज्ञको हवन गरुन अथवा यज्ञको कामना गरुन, किनकि उनि प्रज्ञा द्वारा सर्वत्र (जड-चेतनमय पदार्थमा) निवास गर्ने वाली हुन् अथवा सबको लागि आवासप्रदान गर्ने वालीहुन्।

सायण र मुद्गल: सरस्वती-[सरस्वती = देवता पदनाम(निघं. ५/५/१८)] देवी, निमित्त बन्दै, हविः:-लक्षण-अन्नहरु द्वारा यजमानहरुको लागि निमित्त बन्दै, दातव्य अन्नहरू द्वारा हाम्रो यज्ञको कामना गरुन्। कामना गरेर उनले त्यसको निर्वहन पनि गरुन्। ऐतरेय आरण्यक काण्डमा यस मन्त्रको व्याख्यान गरिएको छ- ‘’उनले यज्ञको कामना गरुन’’ यस प्रकारले जो भनिएको छ, “उनले यज्ञको हवन गरुन्” यस अर्थको लागि भनिएको हो-[‘यज्ञं वष्टव् इति यद् आह, यज्ञं वहतु इत्य् एव तद् आह’ (ऐ.आ.१/१/४)] । कस्ती सरस्वती? शोधन गर्ने वाली-[पावं कायातीति पावका (‘कै गै रै’,आतोनुपसर्गे कः अष्टाध्यायी-३/२/३) इति ‘क’ प्रत्ययः]। अन्न जस्ति क्रिया वाली-[शायद, यसको अर्थ यो हो कि जसरि उदरमा अन्न पुगेर रस, रक्त, मांस. मेद, अस्थि, मज्जा र शुक्र को रुपमा क्रमशः परिवर्तित हुन्छ, ठिक त्यस्तै परकार सांसारिक समस्त व्यवहारहरुमा देवी सरस्वती स्वयं उपस्थित रहेर उनलाई क्रियाशील बनाउँछिन्-सम्पादक]।  कर्म द्वारा प्राप्त धनको निमित्तभूता हुन् । वाग्-देवी यस प्रकार धनको निमित्तभूत हुन्। युअस सन्दर्भमा वेदको आरण्यक काण्डको मन्त्र द्वारा यसको व्याख्या गरिएको छ, यथा- “ति धिया-वसुले यज्ञको कामना गरुन अर्थात् वाणी नै धिया-वसु हुन्।”- [यज्ञं वष्टु धिया-वसुर् इति, वाग् वै धिया-वसुः(ऐ.आ.१/१/४)] ।

महर्षि दयानन्द: जो वाणी वाजेभिः = समस्त विद्या प्राप्तिका निमित्त बनेका, अन्नादि -[वाजः = अन्न (निघं.५/६)] पदार्थका साथ, वाजिनि-वती = सकल विद्याले सिद्धि गरिएको क्रियाले युक्त छन्- [यसबाट यो सिद्ध हुन्छ कि त्यो वाणी अर्थात् क्रियाको प्राप्तिको हेतु बनेको जो व्यवहार छ, त्यसबाट युक्त छन्। वाजिनी शब्द बाट गमनार्थ र प्राप्त्यर्थ क्रिया-द्वयको ग्रहण गरिन्छ। (महर्षि दयानन्दको आफ्नो भाष्यमा यस मन्त्रमा आफ्नो टिप्पणी)]। धिया-वसु: = जुन सुद्ध कर्मका साथ् निवास प्रदान गर्ने वाली हुन्, पावका = जो पवित्र  गर्ने वाला व्यवहारहरुलाई शब्दले प्रस्फुटित गर्ने वाली हुन्, सरस्वती = जो प्रशंसित ज्ञानादी गुनले युक्त, समस्त विद्यालाई पुर्याउने वाली हुन्, उनि नः = हाम्रो यज्ञम् = शिल्पविद्याको महिमा र कर्मलाई वष्टु = प्रकाशित गर्ने वाली बनुन्।

कपाली : वाग्देवीले हाम्रो यजनको कामना गरुन्। ति देवी कस्ती? शोधन गर्ने वाली र सम्वृद्धि स्वरुपा हुनाले बहुविध समृद्धि युक्त छिन्। फ्री कस्ती छन्? बुद्दि द्वारा प्रज्ञावती पनि छिन्।

विनोबा : यज्ञ:

१) ईश्वरार्पण, मानव-सेवा, तपः, नियतभोग र त्याग आदिको नाम यज्ञ हो।

२) यज्ञ पाँच प्रकारका हुन्छन्-द्रव्य, जप, तपः, योग र चिंतन।

३) ब्रह्मा र जीवलाई जोड्ने कडीको नाम यज्ञ हो।

४) यज्ञ बाट प्राकृतिक-शक्ति, दान बाट सामाजिक-शक्ति, र तपः बाट मानसिक-शक्तिको विकास हुन्छ।

वसु: वसु आठ मानिएका छन्- आपः, अनिल, प्रभास, प्रत्यूष, सोम, धारा र पावक। [धरो ध्रुवश् च सोमश् च ह्यापश् चैवानिलोSनलः। प्रत्युश् च प्रभाश् च वस्वोष्टाव् इतिरिता (बृहज्-जावालोपनिषद्-४/२०)]। यस्मा पावक नामक वसु सर्वश्रेष्ठ हुन्छ। प्रमाण यथा- वसूनां पावकश् चाश्मि।–(गीता: १०/२३)

अस्तु..

मूल लेख: हिन्दी

लेखक/प्रकाशक: बेनामि

अनुवादक: प्रेम आर्य

(दोहा, कतार)

ओ३म्..

बलि प्रथा:

हिन्दुहरु जसले आँफूलाई सनातन वैदिक धर्मि भन्न रुचाउँछन्, त्यसै समाजको ठूलो कलंकको रुपमा भनौं या जंगलीपन र निर्दयिताको पराकाष्ठा हो यो बलि प्रथा।

पशु-पंक्षीको बलि देवी-देवताहरुलाई प्रसन्न गर्नको लागि प्रयोग गर्ने गरिन्छ। बलि प्रथा अंतर्गत बोका, कुखुरा, हाँस, राँगा आदि काटिने प्रचलन छ। प्रश्न उठ्न सक्छ कि के बलि प्रथा सनातन वैदिक धर्मको कुनै भाग हो?

या केवल जिब्रोको स्वाद मेटाउनको लागि सुरु गरिएको कुसंस्कार हो? कुनै पनि वैदिक साहित्यमा बलि प्रथाको कहीं कतै पनि गन्ध पाइन्न।

”मा नो गोषु मा नो अश्वेसु रीरिष:।”- ऋग्वेद १/११४/८
अर्थ: हाम्रा गौ र घोडाहरुलाई न मार।

समस्त वैदिक विद्वानहरुको मान्यता छ कि हिन्दु समाजमा धर्मको नाउमा लोक परंपराको धारा पनि जोडिदै गयो र त्यसलाई सनातन धर्मको नै एक भाग मान्न थालियो। जस्तै बरको वृक्षबाट असंख्य लहराहरू निस्केर आफ्नो अलग ‍अस्तित्व बनाउन सक्षम हुन्छन् तर ति लहराहरू वृक्ष बन्न सक्दैनन्। त्यसैगरी सनातन वैदिक आर्य धर्मको छत्रछायामा अन्य परम्पराहरुले पनि जरो गाडेका छन्। यसलाई कसैले पनि कहिल्यै रोक्ने प्रयास गरेन।

बलि प्रथाको प्रचलन हिन्दुको शाक्त र तान्त्रिक सम्प्रदायबाट सुरु भएर अन्य सम्प्रदायमा पनि मौलाएको छ तर यसको कुनै धार्मिक आधार भने छैन। अनेकौं समाजमा केहि मनोकामना पूर्तिको लागि भाकल गर्ने र पछी बलि चढाउने प्रचलन छ। कसैको जन्म या बिवाह जस्तो खुशीको मौकामा पनि बलि दिने प्रचलन छ। यहाँ सम्म कि एमाले दलका नेता मनमोहन अधिकारि प्रधान मन्त्रिको पद ग्रहण गर्दा पनि कालो बोको बलि चढाइएको थियो। जो कि एकदमै अनुचित हो। आज पनि नव दुर्गाको पंचमी र अष्टमीको तिथिमा लाखौं संख्यामा ति निर्दोष तथा मूक पशु-पंक्षीहरु देवीको नाउमा काटिन्छन्। वेदले यस्तो कुनै पनि प्रकारको कुकृत्यलाई अनुमति दिन्न। यो धार्मिक हैन, अधार्मिक छ। हिन्दु बर्बरताको नमुना हो। असभ्य तथा जंगलीपनको परिचायक हो। यो दुत्कार्य र निन्दनीय कार्य हो..!

वेदमा समस्त प्राणीलाई रक्षा गर्ने आदेश दिइएको छ र जसले तिनलाई मार्छ, त्यसलाई पनि मार्ने आदेश दिन्छ-

”इममूर्णायुं वरुणस्य नाभिं त्वचं पशूनां द्विपदां चतुष्पदाम्।
त्वष्टु: प्रजानां प्रथमं जानिन्नमग्ने मा हिश्सी परमे व्योम।।” (येजुर्वेद: १३/५०)

अर्थ: ”ऊन जस्ता रौँ गरेका भेडा-बाख्रा, ऊट आदि चौपायहरु र पक्षिहरु आदि दुई खुट्टे प्राणीलाई नमार।”

” न कि देवा इनीमसि न क्या योपयामसि। मन्त्रश्रुत्यं चरामसि।।’- सामवेद: २/७
अर्थ: ”हे देवहरु हो! हामि हिंसा गर्दैनौं र यस्तो अनुष्ठान पनि गर्दैनौं, वेद मंत्रको आदेशानुसार नै आचरण गर्दछौं।”

वेदमा यस्ता असंख्य मंत्र र ऋचाहरु छन् जसबाट यो सिद्ध गर्न सकिन्छ कि सनातन वैदिक धर्ममा बलि प्रथा निषेध छ र यो सनातन धर्मसंग सम्बन्धित छैन। जसले बलि प्रथाको समर्थन गर्दछन तिनले धर्मविरुद्ध दानवी आचरण गर्दछन। यस्ता व्यक्तिको लागि दण्ड पनि नियत छ। ईश्वर न्यायाकारी छ, मृत्यु पछी त्यसले उचित दण्ड अवश्य पाउँछ।

पशुबलिको यो प्रथा कहिले र कसरि प्रारम्भ भयो, भन्न कठिन छ। कसैले तर्क दिन्छन कि वैदिक कालमा यज्ञमा पशुहरुको बलि दिइन्थ्यो। यस्तो तर्क दिनेहरु ति हुन् जसले वैदिक ऋचाहरुको गलत अर्थ निकालेर भ्रम सिर्जना गर्दै आफ्नो स्वार्थ सिद्ध गर्दछन। वेदमा पाँच प्रकारका यज्ञको वर्णन पाइन्छ। अग्निहोत्र, दर्शपूर्णमासौ, चातुर्मस्यानि, पशुयाग र सोमयज्ञ। यी सबमा कहीं कतै पशु बलिको गन्ध मात्र पनि छैन। अस्तु..

नमस्ते.!

-प्रेम आर्य

(दोहा, कतार बाट)

।।ओ३म्।।

विजया दशमी समस्त प्राणीहरुको लागि सुखदायी र कल्याणकारक बनोस्..

-श्याम कुमार आर्य

झुट, छल-कपट, धोका र बेइमानी द्वारा हामी अर्कोलाई जित्न सक्दछौं, यो चतुराई हो। तर सत्य, ईमानदारी, नम्रता, सेवा, दया र परोपकार जस्ता कार्य बाट पनि अरुको मन जित्न सक्नुहुन्छ, यो बुद्धिमत्ता हो । तपाईं बिचार गर्नुहोस्, यी दुई पक्षमा कुन चाही पक्ष अधिक उत्कृष्ट होला ? साथै आउदै गरेको विजया दशमी (बडा-दशैं)को समस्त नेपाली परिवारलाई हार्दिक शुभकामना ब्यक्त गर्दछु!

दशैं कसैको दशा नबनोस, सबैको कल्याणकारी होस, एक प्राणीले अर्को प्राणीको प्राण लिएर कसैले पनि दशैं नमनाउनुस्। नयाँ कपडा लाउन पाउने, मावल जान पाउने, दिदी-भिनाजु आउने, दशैं भरि काम गर्नु नपर्ने, रोजेको खान पाउने, बहुतै रमाईलो गर्ने पाउने बालक देखि नै उल्लासपूर्ण लाग्ने दशैं-तिहार कहिले आउँछ भनेर आमालाई दिनका दिन सोध्ने त्यो अतित फेरी वापस त हुँदैन होला तर पनि मनमा उत्सव चाहिं उतिकै हुँदो रहेछ ।

विजया दशमीको २५ दिन पहिले देखी विजया दशमिको ५ दिन पछि अर्थात् पुर्णिमा को दिन सम्म प्रत्येक दिन यज्ञ गर्नाले पृथ्वी को पर्यावरण शुद्ध भएर संसारका प्राणीहरु रोग मुक्त हुन्छन, यज्ञ गर्नेलाई पारलौकिक फल मिल्छ, अन्न उब्जनी, फलफुल आदि वनस्पति आदिको वृद्धि हुन्छ, संसारमा शान्तिको वातावरण सृजना हुन्छ, सबको बुद्धि सकारात्मक हुन्छ, सबैको प्रगति हुन्छ, राष्ट्रको हित हुन्छ, वर्षा शुद्ध वर्षिन्छ, समस्त प्राणीहरु सुखी रहन्छन् । यो धर्ति स्वर्ग बन्दछ । यसको बिपरित गरे ठिक उसै प्रकार बिपरित फल मिल्दछ।

ईश्वरले सबैको कल्याण गरुन, प्रत्येक प्राणी सुखि रहुन, मन मस्तिष्क तथा हृदय सबको श्रेष्ठ बनोस, कोहि गरिब नहुन, कोहि दु:खी नहुन, सबको मनुष्य आयु यथावत रहोस । दुर्गा-देवी ईश्वरको गुणवाचक नाम हो र ईश्वरले सबैलाई सफल एवं विजयी बनाउने, फेरी पनि नेपाली हरुको महान चाडपर्व वियजी दशमीको धेरै-धेरै शुभकामना !

ओ३म्..!

“प्रत्यक प्राणीको आयु निश्चित हुन्छ। हरेक जीव ले जो कार्य गर्छ, त्यो ईश्वराधीन हुन्छ। ईश्वर को ईच्छा बिना त धुलोको कण पनि उड्न सक्दैन। र एउटा पात पनि हल्लिन सक्दैन।”

हामीहरु प्रायः दैनिक रुपमा यस्तै कुरा सुन्ने गर्छौं। आज भोलि सत्संग का नाउमा तथाकथित् गुरुहरुको व्यापारिक-प्रवचनमा पनि यस्तै कुरो पटक-पटक दोहोरिने गर्छ। र हामि मख्ख परेर केवल सुन्ने मात्र गर्छौं।

सत्यता केहो भने कतिपय यस्ता कुरा त परमात्मा को अन्ध-श्रद्दा र अतिरेकमा भनिन्छ, जो साधारण व्यक्ति ले सुन्छ र राम्रो पनि मान्छ र ठिक पनि। तर यस्तो कुरो सिद्धान्ततः गलत सावित हुन्छ। परमात्माको ईच्छा बिना केहि पनि हुन सक्दैन, हामि एक पाइला पनि चल्न सक्दैनौं भन्नु नितान्त वेद बिरुद्ध छ। यदि यो मान्न लाग्ने हो भने जीव को कर्मफल-सिद्धान्त खण्डित हुन्छ। किनकि जो यो संसार मा भईरहेको छ, त्यो परमात्मा को ईच्छाले हुन्छ र जसको ईच्छाले कर्म हुन्छ त्यसको सुभाशुभ फल पनि त्यसैलाई मिल्छ। अर्थात्, सब कर्म को फल ईश्वर ले भोग्नु पर्ने भो !! यस्तो कदापि हैन र हुन्न पनि। जो कर्म जीवात्मा ले गर्छ, त्यो आफ्नो ईच्छाले गर्छ। परमात्मा को ईच्छाले  होइन। जीव कर्म गर्नमा स्वतन्त्र छ, त्यसैले कर्मको फल पनि जीवात्मा ले नै भोग्छ। नत्र उपरोक्त सिद्धान्त अनुसार चल्ने हो भने त संसार मा जो अन्याय भैरहेको छ, मार-पिट, काट-मार, हत्या-हिंसा, चोरि-डकैति र अपमान आदि हुने गर्छ, त्यसको दण्ड पनि कसैलाई नहुनु पर्ने हो। किनकि जसले यी कर्म गर्छ त्यो गर्न विवश छ। तर यस्तो पदापी हुन्न अर्थात अपराधीलाई दण्ड दिईन्छ। त्यसैले सबै कर्म परमात्माको ईच्छा अनुसार हुन्छ भन्नु गलत हो र अविद्याको परिणाम हो। अस्तु…

नमस्ते..!
प्रेम आर्य

(दोहा, कतार बाट )

।।ओ३म।।
आर्य समाज हिन्दु बिगारक होइन हिन्दु सुधारक हो ।
झुठो प्रचार गरेर धर्मको सत्यनाश गर्दै ब्रह्मलुट मचाऊने तानाशाहा प्रविदीको अन्त्य गर्दै राष्ट्र तथा सनातन धर्मको रक्षा गर्न प्रमुख काम आर्य समाजको रहेको छ । धर्म त जो हो त्यो “वेद” धर्म तपाई हामी सबैले नै मानी राखेका नै छौ ।
हिन्दु सभ्यताको प्रपोगण्डा बैश्य, सुद्र, क्षत्री तथा स्त्रीले बेद पढ्नु हुदैन । बाहुनको छोरो सुंगुरको मासु सँग रक्सी टन्न पिएर बाटोमा हल्लिन्दै हिडे पनि बाहुन उचा जाती को रे तर एऊटा लिम्बुको छोरो वेद जान्दछ सातविक भोजन लिंदछ नियम पालन गर्दछ तर उसैले छोएको चाही त्यही मुत् पिउने पोप हरु लाई नचल्ने रे यस्ता यस्ता कुरीति हरु हटाऊन अग्रगामी स्थान चुम्नेवला हो आर्य समाज । झन राणा कालमा त वेद पढ्ने लाई देश निकाल देखी फाँसी सम्म लगाउन भ्याए इ पोप हरुले अब अहीले आएर आर्य समाज हिन्दु बिरोधी त हिन्दु राष्ट्र बिरोधी भनेर घोषित सम्म गर्न भ्याएछन । कतै अोडार मुनी ढुंगो राखेर इश्वर यिनै हुन भन्दै दक्षिणा शोर्ने काम मा बाधा त आऊदैन ? भन्ने भय त्रास त उत्पन्न भइ नै हाल्छ नी प्रपोगण्डा का पोप हरु लाई ।

सारा नेपाली एक हौ वेद मार्ग तिर लागै श्रेष्ठ समाजको निमाण गरौ शान्तिको बिगुल फुकै विश्वका मानीस हरुले शान्ति प्रतित् गर्न हाम्रो मुलुकमा शरण परुन सबै नेपाली वेद ज्ञान द्वारा श्रेष्ठ बन्दै राष्ट्रको आर्थिक स्थितीको उन्नती गर्दै सब तनमनका धनी बनि राष्ट्रबादी बनौ असत्य पाखण्डबाद त्यागै सत्य को मानै माता पिता भगवान हुन सदैव श्रद्धा गरौ बृद्धाश्रम बन्द गरौ सयम बसी अनार्थलय बन्द गरौ संस्कृती भाषाको स्कुलमा शन्तानलाई पढाऊ जब एक भाषा (संस्कृत) एक धर्म (वेद) एक निती (वेद निती) सबैले स्विकार गरे स्वर्ग हाम्रो नेपाल स्वर्ग समान हुनेछ त्यसैले आर्यसमाज आवहान गर्दछ वेद मार्ग तिर फर्कै ।

हे नेपाली बन्धु हो ! हामी सबै ऋषिमुनीका शन्तान है कोही सानो र ठुलो छैन भेद र भाव छैन सबै समान छौ , यो धर्ती समस्त प्राणी हरुको निम्ती ईश्वरले हामी सबैलाई मुफत् मा प्रधान गरेको हो र यो ईश्वरीया गुणलाई मात्र धन्यवाद दिऊ यती नै पर्यप्त छ ऊस् ईश्वर लाई ।

फेरी पनी आर्य समाज आवहान गर्दछ वेद मार्ग तर्फ लौंट जाऊ ईश्वरको सम्बिधान नै उच्चा कोटी को हो उसैलाई मानै वही सुख शान्ती सामृद्धी पुर्ण छ । फर्कैं वेद मार्ग तिर फर्कैं हे नेपाली ऋषिका शन्तान हरु हो !!!

• श्याम कुमार आर्य

ओ३म्..

पावका नः सरस्वती वाजेभिर्वाजिनीवती।

यज्ञं वष्टु धियावसुः ॥ (ऋग्वेद: १/३/१०)

शाब्दिक अर्थ:

अन्वय: सरस्वती नः पावका। वाजेभिर् वाजिनी-वती। धिया-वसुः यज्ञं वष्टु।

लौकिक अर्थ: देवी सरस्वतीले हामीलाई पवित्र गर्दछिन्। अन्न या बल द्वारा, अन्नमयी या बलमयी अथवा उषा द्वारा उषामयी हुन् उनि। कर्म द्वारा प्रज्ञा द्वारा वसुमती अर्थात् कर्म रुपी धन द्वारा कुशलिनी या बुद्धि रुपी धन द्वारा बुद्धिमती उनले हाम्रो यज्ञको अभिलाषा राखुन्।

प्रामाणिक अर्थ:

सरस्वती: देवी सरस्वती। सरस्वती ‘सरस्’ शब्द बाट ‘मतुप्’ प्रत्यय र ‘ङीप्’ प्रत्ययका साथ् निष्पादित् हुन्छ। यसका दुई अर्थ हुन्छन् – एक ‘वाणी’ र अर्को ‘ज्ञानकी अधिष्ठात्री देवी’। ‘वाणी’ अर्थमा यसको व्युत्पत्ति यस्तो हुन्छ- सरसः अर्थात् प्रशंसिताः ज्ञानादयो गुणाः विद्यन्ते यस्यां सा सर्वविद्या-प्रापिका वाक्। यसको अर्थ यस्तो हुन्छ- ज्ञान-विज्ञानादि प्रशंसित गुण जसमा विद्यमान रहन्छन्, तिनै सर्वविद्या प्रदान गर्ने वाणी नै ‘सरस्वती’ हुन्।

‘ज्ञानकी अधिष्ठात्री’ अर्थमा यसको अर्को व्युत्पत्ति यस्तो हुन्छ – सरन्ति अर्थात् प्राप्नुवन्ति सर्वाः विद्याः यया सा। यसको अर्थ यस्तो हुन्छ – जुन शक्ति द्वारा समस्त विद्याको प्राप्ति हुन्छ, त्यहि ब्राह्मी शक्ति नै ज्ञानकी अधिष्ठात्री देवी ‘सरस्वती’ हुन्।

सम्पूर्ण वैदिक वाङ्मयमा केवल एक परमात्मा नै प्रतिपाद्य बिषय हो। गीताको ब्रह्मार्पणं ब्रह्मा-हविः (गीता:४/२४) न्यायको दृष्टिले त्यहि उपास्य र त्यहि नै सर्वाधार हो। वाणीको रुपमा होस् या ज्ञानकी अधिष्ठात्री देवीको रुपमा होस्, त्यहि परमपिता यहाँ स्तुत्य छ। अब यसको अर्थ यहि निस्कन्छ कि चराचर जगतमा व्यक्त तथा अव्यक्त रुपमा विद्यमान एक मात्र परम शक्ति देवी सरस्वती हुन्। यस शक्तिलाई अगाडी अर्थ प्रधान शास्त्र-पुराण, इतिहास आदिमा ऐन्द्री, माहेश्वरि, चैन्द्रि, वैष्णवी आदि नामले नामित गरिएको छ।

नः पावका : हामीलाई पवित्र गर्दछिन्।‘हामीलाई, हाम्रा या हाम्रा लागि’ आदि वैदिक साहित्यको प्रयोग केवल ति व्यक्तिहरुको लागि हो जुन अध्यात्मिक साधनामा रत छन्, जसलाई उस् माहेश्वरी र ब्रह्मी शक्ति प्राप्त गर्नु छ। जो जन्म-मृत्युको चक्रलाई अतिक्रमण गरेर शाश्वत आनन्द चाहने साधक छन्। त्यस्तो शक्तिले हामीलाई पापबाट, मलिनताबाट, दुर्भावनाबाट र दुर्व्यसनबाट पवित्र गर्दछ। जन्म-मृत्यु, जरा-व्याधि र दुःख-दोष आदि मलिनताबाट हामीलाई निकालेर हमेशाको लागि शुद्ध, पूत, भव्य र दिव्य स्वरूप प्रदान गर्दछ। हामीले हेर्दा-हेर्दै अनेकौं साधकहरुलाई पवित्र गरिसकेकी उनै सरस्वतीले अब हामीलाई पनि पवित्र गरुन्। किनकि अनेकौं मलिनताबाट हिड्दा हिड्दै हामीले उस् आनन्दलाई ‘पवित्रता मै विद्यमान छ’ भनेर खोजि सक्यौं। त्यसैले पवित्रकी प्रतिमूर्ति देवी सरस्वतीलाई हामि निक्कै आतुर भएर पुकार्दै छौं कि हे देवी ! तिमिले हामीलाई आफ्नो उस् पवित्रताबाट पवित्र अन्तःकरण भएको बनाइदेऊ।

वाजेभिः वाजिनि-वती : अन्न या बल द्वारा अन्नमयी या बलमयी अथवा उषा द्वारा उषामयी हुन् उनि। उनि ऐन्द्री शक्ति पार्थिव अन्नको रुपमा प्रकट भैरहेकी छिन्। पार्थिव अन्न तीन किसिमका हुन्छन्, तिहुन  – १) फल पाकेपछि मर्ने औषधियुक्त अन्न जसमा धान, गहुँ, जौ, मकै, कोदो, माष, मुसुरो, मुगी.. आदि। २) अनवरत फल दिने र ऋतु अनुसार फल्ने वानस्पतिक अन्न जसमा आँप अम्बा, स्याउ, सुन्तला, आदि । ३) तरल पेय रुपक अन्न जसमा जल, रस, दुध, घिउ, र तेल आदिलाई ग्रहण गर्न सकिन्छ। यी त्रिविध अन्नहरुलाई पल्लवित गरेर यीनमा रस-रुप-गन्धको रुपमा व्यक्त हुने हाम्री ति चिर आकांक्षित देवी नै सरस्वती हुन्।

ति ऐन्द्री शक्ति समस्त बल, प्रकाश, ज्योति र सामर्थ्यले युक्त छिन्। उनि अरबौं सूर्यलाई चम्काउने र ति सूर्यमा उतप्त-वायु जस्ता पदार्थका रुपमा व्यक्त पनि हुन्छिन्।

अथवा देवी सरस्वती उषाकी प्रतिक-धर्मिणी हुन्। प्रतिदिन समस्त सौम्य, शान्त, मृदु, मधुर तथा सन्तोष गुण धारण गरेर हाम्री धरतीमा नवविवाहिता तरुणी सदृश देवी उषाको आगमन हुन्छ। अध्यात्म चिन्तनको लागि उषा-काललाई प्रशस्त मानिएको छ । अतः समस्त ज्ञान-विज्ञान-कर्म-उपासनाको वातावरण धारण गरेर अन्तर्मुखी साधकलाई अध्यात्म मार्ग तिर लैजाने देवी सरस्वती उषामयी छन् । अथवा मुक्ति जस्तै शाश्वत आनन्दको नाम उषा हो । यी सबबाट युक्त भएको कारणले शाश्वत आनन्दमयी, कल्याणमयी तथा शुभमयी ति देवी सरस्वती हाम्री उपास्या छिन् ।

धिया-वसु : उनि कर्म अथवा प्रज्ञा द्वारा वसुमती अर्थात्, कर्म रुपी धन द्वारा कर्म कुशलिनी या वुद्धि रुपी धन द्वारा बुद्धिमती हुन् । समस्त कर्म अर्थात् निर्माण, रचना, व्यवस्थापना र पर्यवेक्षण आदि असंख्य अति मानुष कार्य बाट ति देवी कार्य-कुशलिनी हुन् । यो धर्ति, यो आकाश, यो ध्युलोक, यो चन्द्रमा र नक्षत्र यी सबलाई उनले आफ्नो अनुपम कर्मनिपुणता बाट बनाएकी हुन् । यिनको कारिगरीको तुलना सृष्टिको कुनै पनि कुशल कारिगरी संग गर्न सकिन्न ।

ति देवी असंख्य प्राणिहरुको मस्तिष्कमा, बुद्धि-विवेकमा तथा चेतनाको रुपमा प्रकाशित भैरहेकी छिन् । हरेक प्राणीमा एक अलग चेतनामा व्यक्त भएको हुनाले यसको विविधता, बहुरुपता र नव-नवीनता सर्वत्र प्रसिद्धि प्राप्त भैरहेको छ ।

यज्ञं वष्टु : उनले हाम्रो यज्ञको अभिलाषा राखून् । विश्व एक यज्ञ हो । प्रकृतिको नैसर्गिक यज्ञ ऋत र सत्य रुपी साधनहरुले अनन्त अवधि देखि चली आइरहेको छ ।वेदले भन्दछ कि यी ज्ञान-विज्ञान, यी ग्रह-नक्षत्र, यी प्राणी समुदाय सबै यज्ञ बाट नै उत्पन्न भएर यज्ञ बाट नै प्राण धारण गरिरहेका छन् – यज्ञेन यज्ञम् अयजन्त देवास् तानि धर्माणि प्रथमानि आसन् (ऋ. १/१६४/५०): तस्माद् यज्ञात् सर्व-हुतः ऋचः सामानि यज्ञिरे (ऋ.१०/९०/८) यसको तात्पर्य- यज्ञको अर्थ हो एक प्रकारको सन्तुलन या शान्ति । जुन सन्तुलन या शान्तिको बलबाट आकाशमा असंख्य ग्रह-नक्षत्र विचरण गरिरहेका छन्, जसको बलमा सूर्य जस्ता अरबौं-खरबौं ग्रह-नक्षत्र अनन्त काल देखि प्रकाश, उष्मा, कण-विकिरण आदि क्रियाहरुको सृंखलाका साथ् सम्पादन गरिरहेका छन् । ठिक यस्तै प्रकारले हामी केहि साधक आफ्नो मन, वाणी र कर्मलाई एक गरेर मन, बुद्धि र चित्तलाई आयत्ताधीन गरेर तपाइको लागि कृतज्ञता, आभार तथा साधुवाद आदि व्यक्त गर्ने उद्देश्यले ‘कृतज्ञता-ज्ञापन रुपक यज्ञ’ अर्थात् क्रिया विशेषको अनुष्ठान गर्दै छौँ । कृपया हे देवी सरस्वती ! तपाईले हाम्रो यो तुच्छ निवेदनलाई, विनयलाई, आभार-प्रकटीकरणलाई या हाम्रा भावनाहरुलाई स्विकार गर्नुहोस् ।

लौकिक सृष्टिमा मातृशक्तिको निकट, ममता, प्रिती र करुणा आदि कैयौं मानवीय भावनाहरु विशेष रुपले देख्न सकिन्छ । अतः यहाँ जीव रुपी ऋषि मधुच्छन्दाले परमात्माको शक्तिको उपासना गरेर आफ्ना अभिव्यक्ति हरुलाई, आफ्ना मनोभाव हरुलाई परमात्म-शक्तिको चरणमा समर्पित गरेर स्वयंलाई सफल बनाउन चाहन्छन् ।  यस एकमात्र उद्देश्यले परमात्माको सरस्वती शक्तिको रुपमा यहाँ स्तुति गरिएको छ ।

‘ति देवीले हाम्रो यज्ञको अभिलाषा राखुन्’ मंत्रोक्त यस पंक्तिबाट यहि अर्थ व्यन्जित हुन्छ कि ति देवीले हाम्रो विन्ती तिर एक पटक आफ्नो कृपा दृष्टि राखुन्.. ।

क्रमशः…

ओ३म्..

बलि प्रथा एक आसुरी प्रवृत्ति हो:

प्रेम आर्य (दोहा, कतार बाट)

आफ्नो स्वार्थ पूरा गर्नको लागि कसैको हत्या गर्नु ..! हजुर, यो यस्तो सत्य हो जसले सभ्य मानव समाजलाई कलंकित गरिरहेको छ। आफ्नो स्वार्थ सिद्धिको लागी देवी देवताको नाममा आजसम्म पनि ति निर्दोष पशु-पंक्षीहरुको बली दिइन्छ। अविद्याको कारणले पहिले देखि नै यहि धारणा रही आएको छ कि बलिको माध्यम बाट मात्र देवी-देवताहरुलाई प्रसन्न गर्न सकिन्छ। केहि रुढीवादी समूह द्वारा समाजमा यस प्रकारको भ्रांति फैलाइन्छ। तर अब सोंच्नु पर्ने बेला आएको छ कि एक निर्दोष मूक प्राणीको हत्याले कसरि ईश्वर प्रसन्न हुन सक्छ? किनकि धरतीका हरेक प्राणीहरु ईश्वर कै सन्तान हुन्। एकातिर प्राणि-हत्या महापाप हो भनेर पाठ सिकाइन्छ भने अर्को तिर आफ्नो पाप र दुष्कर्मको आडमा पाप माथि पाप गर्दै जाने? जब ईश्वरले सबलाई जीवन प्रदान गर्दछ भने हामि को हौँ कसैको जीवन लिला समाप्त पार्ने? के हामि कसैलाई जीवन दान दिन सक्छौं? यदि सक्दैनौं भने कसैको जीवन लिने अधिकार पनि छैन। केहि अविद्याग्रस्त रुढिवादी सोंच पालेका व्यक्तिहरु कै कारण आज कैयौं पवित्र मन्दिरहरुमा असंख्य पशु-पंक्षीहरुको बली दिइदैछ र तिनको रगतले ति पवित्र स्थल प्रदुषित बन्दै छन्। यो त आसुरी प्रवृत्ति भयो।

लाखौंको संख्यामा मानिस जम्मा गरेर तथाकथित् सत्संग गराउने गुरुहरु, यसमा किन असफल छन्? तिनले चाहेमा के हुन सक्दैन ? बर्खे च्याउ सरि खुलेका संचार माध्यम ले किन यस बारेमा जन जागृति ल्याउन सकिरहेका छैनन्? समाजको कुरीति र अन्ध-श्रद्धा मेटाउनको लागि दर्ता गरिएका असंख्य स्वदेशी तथा बिदेशी सरकारी तथा गैरसरकारी संघ-संस्थाहरु के गर्दै छन् ? समाजको सबै भन्दा ठूलो कलंक बलि प्रथा उन्मूलन गर्ने कुरामा किन मौन छन् ? धर्म को मर्म नबुझेर राष्ट्र लाई धर्म निरपेक्ष बनाउने निठल्ला कुकाँहरु र तिनका मतियारहरु पनि किन यस्तो कुकृत्यलाई प्रतिबन्द लाउने एउटा गतिलो विधान तयार गर्दैनन्?

केहिले झिनो मसिनो स्वरमा यसको बिरुद्ध आवाज नठाएका पनि हैनन्, केहि स्थानमा केहि मात्रामा सफलता पनि प्राप्त भयो तर दु:खको कुरो, धेरैको सोंच अहिले सम्म पनि उस्तै छ। त्यसैकारणले कयौं स्थानमा यिनीहरुले नै परम्पराको नाममा बली प्रथालाई प्रोत्साहित गर्दै छन्। बली प्रथालाई सामाजिक अपराध घोषित गरेर गतिलो कानून बनाइ प्रशासनिक र कानूनि स्तरमा पनि यसलाई रोक्न कदम चाल्नु पर्दछ। र जनमानसमा ईश्वर र धर्मको यथार्थ ज्ञानको लागि वेदको प्रचार-प्रसार गरेर जनजागृति ल्याउनु पर्छ।

देवभूमि र शान्ति भूमि भनेर चिनिने नेपालमा देवताको नाममा निर्दोष पशु-पंक्षीको बली चढाउनु एक अभिशाप नै हो। परम्परा र देवताको नाममा गरिने प्राणि हत्या कहीं सामुहिक रुपमा हुन्छ भने कहीं व्यक्तिगत रूपले। गाउँमा दिइने बलि व्यक्तिगत रूपले परिवारको कुल देवताको लागि, बोक्सी, भूत, प्रेतात्माको लागि दिइन्छ। र सामूहिक रूपले दिइने बलि गाउँको देवता या स्थान देवतालाई चढाइन्छ। यदि बलि भएन भने देवता संतुष्ट हुँदैनन् भन्ने मान्यता छ। र यदि देवता रुष्ट भए भने आफ्नो प्रकोप मनुष्यहरुको जीवनमा पार्दिन्छन्। यसैबाट बचनको लागि बलि दिइने गरिन्छ.. ।

अहिले सम्म एउटा कुरा बुझ्न सकिएको छैन कि जब देवतालाई भनेर मानिसहरुले बली दिन्छन तर सबै मासु स्वयं खान्छन। देवताले के खान्छन त? यो सोंच्नु पर्ने कुरो छ। अर्को एउटा बुझ्नु पर्ने कुरो के भने सर्व प्रथम देवता गण माँसाहारी थिएनन्। जति पनि माँसाहारी थिए, ति सब राक्षस गण थिए। के हामीले राक्षसको पूजा गर्दै छौं? किनकि राक्षस गणलाई नै मासु र मदिरा चाहिन्छ। कुरो प्रष्ट छ, देवताको नाममा आफ्नै लिप्सा पूरा गर्नु ।  नाम भने देवताको भनेर उनलाई बद्नाम गर्ने तर स्वयं राक्षस बन्ने? अर्थात्, जति पनि बलि हुन्छ, त्यो देवी देवताको लागि नभएर उनको नाममा आफ्नै लागि हो।

बलि किन? के यो उचितछ? के कसैको हत्या गर्नु उचित छ? यदि कसैले कुनै मानिसको हत्या गर्दछ भने उसलाई जीवन कारवासको दण्ड, तर कुनै जानवरको हत्यामा त्यहि दण्ड किन नहुने? के त्यो प्राणी हैन? के उसलाई आफ्नो जीवन जिउने अधिकार छैन? ईश्वरले त सबलाई एक समान जीवन जिउने अधिकार प्रदान गरेका छन् फेरी यो भेदभाव किन?

उनको हत्या यसकारणले गरिन्छ कि उनीहरु विवश, मूक तथा लाचार छन्? या उनीहरुमा प्रतिक्रिया दिने शक्ति छैन त्यसैले? पशुको हत्या गर्नेलाई यदि कुनै दण्ड हुँदैन भने यस्तो भेदभाव गर्नेलाई मनुष्य भन्न सकिन्छ? यो कस्तो समाज हो, जहाँ निर्दोष एवं लाचारहरुलाई बली दिइन्छ? र दोषिहरुलाई स्यावासी र वाह..वाहि..!?  आखिर यस्तो भेदभाव किन? यस्तो विकृ्त मानसिकतालाई के हामि मानवता भन्न सक्छौं? यो निक्कै गम्भीर बिषय हो यसमा सबैले समय निकालेर एक पटक सोंच्नै पर्छ। आखिर कहिले सम्म यसरि निर्दोषहरुको बली भैरहला र हामि यसरि अपांग सरह टुलु-टुलु हेरिरहौंला? सोंच्नुहोस, आउनुहोस् हामि सबै मिलेर यस कुप्रथालाई समाजबाट निर्मूल गर्ने संकल्प लिउँ। अस्तु..

नमस्ते..!

धन्यवाद ..!!

ओ३म् ….

व्यक्तित्व विकास र राष्ट्र निर्माणको कुञ्जी – गुरुकुलीय शिक्षा पद्धति:

प्रेम आर्य (दोहा, कतार बाट)

कमि कमजोरी एउटा व्यक्ति मा पनि हुन्छ, र कुनै संस्था मा पनि हुन सक्छ। तर हाम्रा ऋषि-मुनिहरुले भनेको र अवलम्बन गरिएको गुरुकुलीय शिक्षा पद्धति मा कुनै कमि कमजोरीहरु हुनै सक्दैनन्। यो पद्धतिले व्यक्तिमा मानवीय गुण समावेश गरेर उसको निर्माण गर्दछ। जसबाट परिवार, समाज, राष्ट्र एवं अखिल जगतको नै सहि निर्माण हुन्छ। आजको शिक्षा पद्धति जो केवल धन कमाउने सम्म मात्र सिमित भएको छ। अक्षर-ज्ञान जसको ध्यय हुन्छ, त्यसबाट नैतिकताको बिकास हुन सक्दैन। फलतः व्यक्ति तथा समाजको सर्वांग विकास गर्नमा त्यो सक्षम हुँदैन। भौतिक एवं अध्यात्मिक दुवै प्रकारको समानान्तर बिकासले नै उच्चादर्श-युक्त समाजको निर्माण गर्न सक्छ जो गुरुकुलीय शिक्षा पद्धतिको उज्वल पक्ष अङ्गीकार गरेर नै सम्भव छ। यदि यस्तो भएन भने जुन गतिमा अहिले सामाजिक मूल्य मान्यताको ह्रास हुँदै गएको छ, यसलाई रोक्न असम्भव हुने छ तथा “क्रिन्वन्तो विश्वमार्यम्“ को उद्घोष मात्र थोत्रो नारा मा सिमित रहनेछ। श्रेष्ठ व्यक्तिहरु चिन्तित छन्, आ-आफ्नो सामर्थ्यानुसार गुरुकुल पद्धति को प्रचार-प्रसार गर्दैछन्। तर अर्थकरी विद्याको अवधारणा भएको कारणले उनको प्रयास पूर्ण सफल हुन सकेको छैन। अतः गुरुकुल पद्धतिको पुनर्स्थापना को लागि समाजको सहयोगका साथै सरकारी संरक्षण पनि नितान्त आवस्यक छ। अस्तु..

नमस्ते..!

ओ३म्..

नपढेकाहरुको कुरो त के गरौँ र, आजभोली आँफूलाई निक्कै आधुनिक शिक्षा पढेलेखेको सम्झनेहरुको जिब्रोमा पनि ‘राधे-राधे’ शब्द झुण्डिएको हुन्छ। नगर तथा गाउँमा पनि राधा-कृष्णको मन्दिर देख्न पाइन्छ। तर कसैको मुखबाट योगिराज श्रीकृष्णकी प्राण प्रिय धर्म पत्नी रुक्मिणीको नाउ उच्चारण हुँदैन र उनको कहीं कुनै एउटा पनि मन्दिर देख्न सकिएको छैन। राधा को थिई भनेर कसैलाई सोध्यो भने पनि सिधा उत्तर पाइन्न कसैबाट। यस्तो घुमाउरो पाराले उत्तर दिने गर्दछन कि ति स्वयं पनि अन्तिममा अक्क-बक्क मै पर्छन्, मैले के भनें भनेर। किनकि तिनलाई पनि थाहा छैन वास्तवमा राधा एक काल्पनिक पात्र हो भनेर। बस्, सुगा रटाइ र भेडा-चाल मात्र छ…!

हजुर, राधालाई यसकारणले काल्पनिक पात्र भन्न सकिन्छ कि श्रीकृष्ण आफ्नो समयका एक महान आदर्शवान चरित्रले भरिएका महामानव थिए। महाभारतका सबै प्रमुख पात्रहरु भीष्म, द्रोण, व्यास,धृतराष्ट्र, कर्ण, अर्जुन, युधिष्ठिर आदिले श्रीकृष्णको महान-चरित्रको प्रशंसा गर्ने गर्दथे। उस् कालमा पनि परस्त्री संग अवैध संबंध राख्नु दुराचार नै मानिन्थ्यो। त्यसैकारण भीमले द्रौपदी तिर उठेका कामि कीचकका कामुक आँखा नै निकाल्दिएका थिए। र जयद्रथलाई युधिष्ठिरको बिशेष आग्रहमा मुण्डन मात्र गरेर बेइज्जत गरि छोडेका थिए। यदि श्रीकृष्णको पनि कुनै राधा नामकी स्त्री संग अवैध सम्बन्ध भएको भए श्रीकृष्णलाई मिथ्या दोषारोपण गर्ने वाला शिशुपालले त्यो प्रसंग पनि पक्कै उठाउने थियो। सम्पूर्ण महाभारतमा केवल कर्णलाई पालन-पोषण गर्ने आमा राधालाई छोडेर यस काल्पनिक राधाको नाम कहीं पनि छैन भने केका आधारमा यी अन्ध-भक्तहरु राधा-कृष्ण सरह हाम्रो वैदिक सभ्य समाजको सालिनता खण्डित गर्दै तरुण स्त्री-पुरुषलाई विवाह बन्धनमा नपरेर नै साथमा रहने अर्थात् दुराचार गर्ने स्वतंत्रता दिन चाहन्छन्?

भागवत् पुराणमा श्रीकृष्णको अनेकौं काल्पनिक लीलाहरुको वर्णन छ तर यी राधा रानीको नाउ त्याहाँ पनि  छैन। राधाको वर्णन मुख्य रूपले ब्रह्मवैवर्त पुराणमा आएको छ। यो पुराण वास्तवमा कामशास्त्र नै हो। जसमा श्रीकृष्ण राधा आदिको आडमा लेखकले  आफ्नो काम पिपासा शान्त गरेको छ। तर यहाँ पनि मुख्य कुरो यो छ कि यस एक ग्रन्थमा श्रीकृष्णको राधाका साथ्मा भिन्न-भिन्न सम्बन्ध दर्शाइएको छ। जसले स्वतः नै राधालाई काल्पनिक सिद्ध गर्दछ। हेरौं-

ब्रह्मवैवर्त पुराण ब्रह्मखंडको पाँचौ अध्यायमा श्लोक २५ र २६ का अनुसार राधालाई कृष्णकी पुत्री सिद्ध गरिएको छ। किनकि राधा श्रीकृष्णको वामपार्श्व बाट उत्पन्न भएकी भनिएको छ।
ब्रह्मवैवर्त पुराण प्रकृति खण्ड अध्याय ४८ अनुसार राधा कृष्णकी पत्नी (विवाहिता) थीइन्, जसको विवाह ब्रह्माले गराएका थिए। यसै पुराणको प्रकृति खण्ड अध्याय ४९ श्लोक ३५/३६/३७/४० र ४७ का अनुसार राधाा श्रीकृष्णकी माइजू थीइन्। किनकि उनको विवाह कृष्णकी माता यशोदाका भाई रायणका साथ भएको थियो। गोलोकमा रायण श्रीकृष्णको अंशभूत गोप थियो। अतः गोलोकको नाताले राधा श्रीकृष्णकी पुत्रवधु भइन्।

के यस्तो ग्रंथ र यस्ता व्यक्तिलाई प्रमाण मान्न सकिन्छ? अनेकौं कविहरुले पनि यिनै पुराणहरुको काल्पनिक कथालाई आधार मानेर भक्तिको नाममा  शृंगारिक रचनाहरु लेखेका छन्। यी सब महाभारतका श्रीकृष्ण सम्म पुग्न नै सकेनन्। जसले पराई स्त्री संग त के भनौं र, आफ्नी विवाहिता परमप्रिय स्त्री रुक्मिणी संग पनि १२ वर्ष सम्म ब्रह्मचर्य ब्रत धारण गरेर तपस्या गरेपछि मात्र केवल संतान प्राप्ति हेतु समागम गरेको होस्, जसको हातमा मुरली हैन, दुष्टहरुलाई विनाश गर्नको लागि सुदर्शन चक्र थियो, जसलाई गीतामा योगेश्वर भनिएको छ, जसलाई दुर्योधन जस्तो अति कृतघ्नले पनि पूज्यतमों लोके (संसारमा सबभन्दा अधिक पूज्य) भनेको छ, जसले आधा प्रहर रात्रि शेष रहँदै शैया त्यागेर ईश्वरको उपासना गर्ने गर्दथ्यो, युद्ध र यात्रामा पनि जसले निश्चित रूपले संध्या गर्दथ्यो, जसको गुण, कर्म, स्वभाव र चरित्रलाई महर्षि दयानन्दले आप्तपुरुषहरुको सदृश भनेका छन्, बंकिम चन्द्रले जसलाई सर्वगुणान्ति र सर्वपापरहित आदर्श चरित्र भनेर लेखेका छन्, जसले धर्मात्माहरुको रक्षाको लागि धर्म र सत्यको परिभाषा पनि बदलदिन्थ्यो। यस्ता धर्म-रक्षक एवं दुष्ट-संहारक श्रीकृष्णको अस्तित्त्वलाई मान्ने उदारता यी तथाकथित् धर्मभिरु तथा दुराग्रहग्रस्त इतिहास वेत्ताहरुले देखाउलान् ? अस्तु..

नमस्ते..!